Ký ức cá nguồn (nguyễn minh sơn)

[hoangtube]

Ký ức cá nguồn

Thuở xưa, mùng 4 Tết, tôi theo má đi chợ phiên Trung Phước đầu năm. Chợ đông không thua chi phiên chợ ba mươi, chỉ bán mấy mặt hàng may mắn. Đêm xuân trước, xóm vạn đò Bến Đồn đã dậy lên tiếng mái chèo đuổi cá trong lễ khai thủy. Đất có thổ công, sông có hà bá. Ngày đầu năm dân vạn chài chỉ đánh mỗi cá mương. Những rổ cá mương lớn, còn nhảy cà tưng, bày la liệt trên nền đất khi ở các đình người ta vẫn còn tụ tập hô bài chòi. Kẻ bán người mua, gặp nhau chúc tụng râm ran. Chẳng có ai trả giá như những phiên chợ thường ngày.

Má bưng cái mủng không, hồi mô cũng tế nhị úp lên một tàu lá chuối. Má mua nhánh trầu, trái cau, nhánh gừng, ít muối và một nhúm cá mương. Cái giống cá nhỏ bằng ngón tay, sống ven bờ sông, thường ngày mấy bà đi chợ không mua, lại đắt hàng trong phiên chợ đầu năm. Người ta quan niệm, “mương may chày rủi”. Đầu năm, cá chày to như cẳng chân, cho không chẳng ai lấy. Dân thượng nguồn Thu Bồn, coi cá mương như món ăn của phúc thần năm mới.

Thế giới tuổi thơ của tôi đầy rẫy những loại cá nguồn. Năm tuổi tôi đã biết bơi. Sáu tuổi biết đi câu cá. Bảy tuổi biết mò tôm mò cá ven gành… Đêm đêm, ba kể tôi nghe chuyện con cá vượt và con trảnh trên sông quê. Con cá vượt to bằng đứa bé, mọc râu, biết khóc như con nít, sống ở xoáy nước Hố Chuối. Con trảnh to như cái nong đèo, ở gành Đá Bát, mấy lần thợ lặn theo hàng dặm nhưng lật chẳng nổi…

Dòng nước Thu Bồn hung hãn và bí hiểm bởi trong lòng bao nhiêu con cá hóa thần tự hồi mô đã trở thành quen thuộc. Nhiều đêm tôi còn nằm mơ thấy mình cỡi trên lưng con trảnh ông, rẽ sóng dạo chơi. Nhiều ngày, tôi ngụp lặn trong làn nước xanh thẳm, khát khao ngó thấy con cá vượt bà. Nhưng cá ông cá bà chẳng thấy đâu. Lớn lên chút nữa, tôi xếp những con cá đó vào một ngăn của tâm hồn. Đó là linh vật của dòng sông Thu. Cuối cùng, tuổi thơ quanh đi quẩn lại cũng chỉ là những con cá nguồn quen thuộc hằng ngày.

Tiết tháng mười, trâu ăn ven nà dâu. Tôi thả câu cá lấu bên bờ búa phất phơ bông úa. Cá lấu sông Thu nổi tiếng thịt thơm, da béo mình có hoa văn, biết lấy đuôi quấn vào gốc trì lại khi mắc lưỡi. Mùa lụt, cá lấu lội ven bờ, ngược dòng nước chảy xiết đẻ trứng. Những con lấu to, đem về um chuối chát hay nấu cháo đậu xanh, ăn đứt cá chình bây giờ đang được ưa chuộng.

Tiết tháng năm tháng sáu đi đánh chà ở gành Cây Sung bến Đá. Buổi trưa, đánh trâu ra bến mẹp nước. Thả trâu nằm đó đi giở chà. Mỗi lần giở chà lên, tôm tép, cá mương, cá thiểu, cá dền, cá ngạnh… rộ lên những âm thanh hân hoan. Tiếng búng nước lách tách của tôm cá mắc chà, theo suốt vào giấc ngủ tuổi thơ. Tuổi thơ nhiều cơ cực nhưng vui nhứt đời người.

Mỗi năm, mùa lụt là mùa đánh bắt cá nguồn. Cá sông theo khe suối vào đồng đẻ trứng. Cơn lụt đầu mùa, cá gáy, cá trảnh, cá leo, cá mè kẻ, cá dưng… từng đàn chạy vào ruộng. Ở chỗ ngõ nước Đất Sét, lũ trẻ lên chín lên mười nón lá áo tơi lăm lăm cái nơm trên tay chờ tăm cá. Đàn cá đi tới đâu, tiếng la hét reo hò theo tới nớ. Những cơn lụt đầu mùa như rứa, làm chi má cũng có món mì Quảng cá leo trong bữa tối, lúc chân tay tôi đã teo riết vì dầm nước bạc.

Bá nhơn bá bụng

Sự hỗ bất đồng

Kẻ hỗ cá biển

Người hỗ cá sông

Cá đồng cá ruộng

Buộc tình người muốn

Cá đen cá trắng

Lấy dài làm ngắn là con cá tràu đô

Ở hớn khe hồ là con cá sứ

Xem ra lịch sự là con cá nhường đầu

Hai đứa gặp nhau là con cá lạc

Trong nhà rầy rạc là con cá kình

Thấy gái rập rình là con cá trích ve

Nói chẳng biết nghe là con cá ngạnh

Đi thời hay tránh là con cá mương

Thịt mập lút xương là con cá nục

Chặt ra từ khúc là con cá hanh

Chạy nhảy loanh quanh là con cá ngứa

Thấy cho ba rựa là con cá bùa

Thầy chở về chùa là con cá tiên phước

Chưn đi lưởng thưởng là con cá cò

Ních một ruột no là con cá óc nóc

Đầu đâm đầu thọc là con cá chày

Xuội chưn xuội tay là con cá liệt

Tròn hai mươi năm rời nguồn xuôi biển, mấy chục năm từ giã tuổi thơ. Bài vè cá má đọc đêm đêm vẫn còn nhớ miết....

NGUYỄN MINH SƠN