Cuộc trò chuyện thú vị với “Bọ Lập” về thế sự và văn chương (lê nhung)

[chimcanhcut]

Cuộc trò chuyện thú vị với “Bọ Lập” về thế sự và văn chương



Hơn 20 năm vắng bóng trên văn đàn Việt Nam vì những tai nạn liên tiếp tưởng như cướp đi sự sống của Nguyễn Quang Lập. Đùng một cái, những cuốn tạp văn Ký ức vụn, Bạn văn, Chuyện đời vớ vẩn… lần lượt xuất bản khiến cái tên vốn đã nổi tiếng qua những kịch bản điện ảnh Đời cát, Thung lũng hoang vắng… lại được dịp “lên mây”. Là một trong những nhà văn đầu tiên đưa “khẩu văn” vào các tác phẩm, Nguyễn Quang Lập đã nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ độc giả bởi tính tự nhiên, hóm hỉnh, chân thật của ông. Gần đây, ông cũng trở nên nổi tiếng hơn qua blog quechoa.info với 20 triệu lượt truy cập sau 1 năm ra mắt. Đó có lẽ là những điều mà nhà văn, nhà viết kịch, biên kịch Nguyễn Quang Lập chưa bao giờ nghĩ tới… Nhân dịp tết đến, xuân về, chúng tôi đã có buổi trò chuyện cởi mở cùng nhà văn Nguyễn Quang Lập – Bọ Lập về thế sự và văn chương.

“Cái gì không ham thích thì đừng gắng rán sành ra mỡ”

Sự thành công của Ký ức vụn, Bạn văn, Chuyện đời vớ vẩn của Nguyễn Quang Lập gần như đánh dấu “sự trở lại” rất ấn tượng của ông sau 20 năm “gác bút văn” bởi nhiều biến cố trong cuộc sống. Đặc biệt hơn, ấn tượng của các tác phẩm trong 3 cuốn sách này lại bắt nguồn cảm hứng viết và trải lòng của ông về những chuyện “vui vui” trên trang blog cá nhân quechoa.info. Theo Bọ Lập, khi viết những câu chuyện đó trên blog, ông không có ý nghĩ sẽ tập hợp để in sách. Mà lúc đó, “ông đồ gàn” xứ Nghệ, dịch giả Đoàn Tử Huyến (Giám đốc Trung tâm Văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây) gợi ý cho ông in những bài viết trên blog ra vì theo ông Huyến thì những bài này rất hay và sẽ hấp dẫn người đọc. Không giấu sự vui mừng, Bọ Lập chia sẻ: “Khi đó mình chả để ý gì tới, nhưng khi in ra thì sách bán chạy, trở thành best seller! Vào năm 2009 tôi thật sự bất ngờ vì mình viết theo loại văn khẩu văn, mình bịa ra loại khẩu văn gọi là văn nói, cho nên mình cứ nghĩ người ta quen loại văn kia rồi ai coi loại văn này làm gì! Không ngờ kể cả những người bình thường hay có học đều rất thích thú!”.

PV: Sau Ký ức vụn, 2 cuốn sách tiếp theo là Bạn văn, Chuyện đời vớ vẩn của Bọ Lập trở nên hấp dẫn, thu hút bạn đọc ở mọi lứa tuổi như thế nhưng sao Bọ Lập vẫn “coi văn chương chỉ là chơi, viết được thì viết chả viết thì thôi, không mấy quan tâm”?

NV NQL: Đơn giản là vì tôi nghĩ cuộc đời nghĩ cho cùng cũng là cuộc chơi, mình chơi nhiều thứ trong đó có món văn. Đã là chơi thì mình không nên nghiêm trọng quá, thích thì chơi không thích thì thôi, nghĩ thế để không tạo sức ép cho mình. Nghề gì cũng vậy, nếu mình không ham thích thì đứng có gắng rán sành ra mỡ, nghề văn lại càng không nên. Khi chơi mình phải biết mình là ai, tài mình đến đâu để tránh xa cái sự đẽo cày giữa đường hoặc tự sướng, tôi nói “người khen kẻ chê cũng mặc kệ” là ý vậy. Ở đây tôi không có ý coi thường sự góp ý, nếu viết văn mà bỏ ngoài tai sự góp ý thì đừng nên viết văn, vì nếu vậy thì rất có thể rốt cuộc anh không vượt qua con số không, dù anh viết cả vạn trang sách.

PV: Đọc Ký ức vụn, Chuyện đời vớ vẩn khiến nhiều người cười nghiêng ngả vì cái tục, cái thanh được hòa vào làm một. Đó là một cách xây dựng “chất văn” riêng của Bọ Lập hay một lý do nào không?

NV NQL: Trước đây tôi viết khá nghiêm ngắn và cũng đã thu được chút ít thành công. Nay chán thứ văn nghiêm ngắn đó rồi, tôi muốn tạo ra món khẩu văn, cố tình nói hóa trong văn, trong đó tôi vận dụng tối đa văn hóa folklore (văn học dân gian – PV). Đó là tôi cố tình làm như vậy. Chẳng ngờ được bạn đọc chấp nhận và khen ngợi, tôi rất mừng.

PV: Trả lời phỏng vấn trên một tờ báo, Nguyễn Quang Lập từng “tuyên bố” đối tượng của mình là khán giả từ 25 tuổi trở lên và những người có văn hoá cao. Nhiều người cho rằng Bọ Lập hơi kiêu ngạo và tự tin về tác phẩm của mình quá…

NV NQL: Không phải. Tôi nghĩ văn của tôi chỉ hợp với những ai đã từng trải trong cuộc sống, cả văn hóa lẫn kinh nghiệm sống. Cũng chẳng riêng gì tôi, văn của người đứng tuổi đều như vậy cả. Tôi không nhớ tôi đã nói văn tôi chỉ hợp với “người có văn hóa cao” khi nào? Nếu có thì tôi xin lỗi mọi người, tôi hoàn toàn không nghĩ như vậy.

PV: Những người quen biết với Nguyễn Quang Lập đều có nhận xét, ông là một người không muốn “nổi lên”, càng không muốn nhận bất kì cái nhất nào người đời trao tặng mà chỉ thích “lửng lơ con cá vàng”. Sao ông lại chọn cho mình cách nghĩ, hành động như thế?

NV NQL: Đó là do cuộc sống xứ này dạy tôi, để tránh các loại củ đậu bay của đố kị thì nên tránh luôn mọi cái nhất kia. Tránh ở đây không có nghĩa chối bỏ, nếu có thì tôi cũng nhận, có điều tôi chỉ coi đó là chút may mắn trên đường đời mà thôi, không coi nó là cái gì thật quan trọng, càng không lấy đó để khoe mẽ, để vênh váo. Nhược bằng nếu không có cũng chẳng sao, không bao giờ tôi đau khổ hay giận dữ. Chỉ cần mình biết mình đang ở đâu là được rồi. Năm tôi 17 tuổi khi tôi trượt học sinh giỏi tỉnh cả văn lẫn toán, tôi đã khóc. Ba tôi nói: “Con nên khóc vì đã không vượt được chính mình, đừng khóc vì chuyện hơn thua với người khác”. Lời dạy của ba tôi theo tôi cho đến tận bây giờ.

“Văn chương không phải là chỗ để mua vui, dạy dỗ hay khoe mẽ”



Đọc những tác phẩm của Nguyễn Quang Lập, ai cũng biết, những thứ hiện hữu có thể nhìn thấy trên trang sách không đơn giản chỉ là tiếng cười buông lơi. Đọc tác phẩm của ông, chúng ta thấy hiện hiển những bà bán nước trước cổng viện Văn học, anh cu Cá chuyên nghề lượm xác hay những nghệ sĩ có tiếng như Trần Tiến, như Hoàng Phủ Ngọc Tường, như Phạm Xuân Nguyên… cuối cùng đều rất người, đều rất sống động. Họ hiện lên trong văn của Nguyễn Quang Lập đầy công bằng, với những thói hư, tật xấu và sự đáng yêu cũng như kính trọng mà không phân biệt chỗ đứng trong cuộc đời.

Chẳng thế mà khi nhận xét về Nguyễn Quang Lập, PGS.TS Trần Ngọc Vương đã nói: “Sống bằng cảm xúc hướng thượng rất mệt mỏi, đến lúc nào đó chúng ta phải đi bằng hai chân trên mặt đất với tất cả sắc thái đa chiều cuộc sống”. Những lời phát biểu này của TS Vương người ta thấy đúng quá về Nguyễn Quang Lập. Ông sống thẳng, nói thẳng. Nhiều người bảo đó là tính cách riêng của Bọ Lập, người lại bảo do ông chán đời, mất niềm tin vào xã hội mà “cái gì cũng bốc thơm cho nhau, cho mình”. Còn với mình, ông bảo: “Nếu tôi mất niềm tin vào cuộc sống thì tôi không viết nổi, cũng không sống nổi. Nhưng quả thật sống trong thế giới bốc thơm nhau và tự bốc thơm mình nhiều khi rất mệt mỏi và chán ngán”.

PV: Phải chăng bởi những điều đó, khi đọc những tác phẩm của Bọ Lập, ngoài những tiếng cười vui, hóm hỉnh hiện hữu trước mắt thì đằng sau đó còn là bao nhiêu điều day dứt, suy nghĩ và đau xót. Đó phải chăng là cảm nhận của ông với cuộc sống, với thực tại, một con người từng trải hơn nửa đời người?

NV NQL: Tôi nghĩ viết văn là để chia sẻ với mọi người về một điều gì đó, “day dứt, suy nghĩ và đau xót” là những gì tôi muốn chia sẻ với mọi người. Càng già, càng từng trải người ta càng muốn chia sẻ. Khi Nguyễn Du nói “ Mua vui cũng được một vài trống canh” là ông khiêm nhường nói vậy thôi, văn chương không phải là chỗ để mua vui, dạy dỗ hay khoe mẽ.

“Thế hệ nào cũng lắm kẻ hoang tưởng Về sự đa tài của mình cả”

Gần đây, giới văn đàn xôn xao, bình luận và bàn tán những “nhà văn” mà chưa có một tác phẩm nào gọi là Văn. Những điều đó cho thấy, được trở thành Hội viên Hội nhà văn, hay trở thành Nhà văn không còn là sự mong mỏi, cố gắng của các văn sĩ chân chính.

Cũng có người có ý kiến rằng, trong bối cảnh tình hình xuất bản như hiện nay, rõ ràng việc qui định một người muốn gia nhập Hội Nhà văn cần phải có hai đầu sách đã là điều “nhỏ như con thỏ”. Phải chăng, những việc này khiến chúng ta “bội thực” về tác phẩm của các nhà văn, nhà thơ…? Quá nhiều cuốn sách kém chất lượng được xuất bản, quá nhiều danh thiếp giới thiệu là nhà văn, nhà thơ và đủ “các loại nhà” được phân phát?

PV: Tôi thấy hiện nay, cái danh gắn với chữ “sĩ” hình như quá rẻ rúng. Có người chỉ một tác phẩm văn học cũng gọi là nhà văn, một bài thơ cũng gọi là nhà thơ, một bài hát cũng gọi là ca sĩ, viết một vở kịch cũng gọi là Nhà viết kịch Với Nguyễn Quang Lập, với hơn nửa đời trong nghề, ông nghĩ gì về những việc đó?

NV NQL: Tôi nghĩ cái danh chỉ có thực khi được bạn đọc hay khán giả thừa nhận, còn những phẩm hàm chỉ là hư danh. Chỉ những kẻ bất tài không thể có thực danh mới thích hư danh, xưa nay đều thế cả. Họ là những kẻ đáng thương, người đời khinh bỉ họ mà họ không biết.

PV: Dường như xu thế các “nghệ sĩ” hiện nay đều “xác định” mình phải đa tài thì phải. Có người làm bác sĩ nhưng cũng muốn thành nhà văn, nhà thơ; người làm báo cũng phải muốn thành họa sĩ, nhạc sĩ; người mẫu, diên viên điện ảnh cũng phải muốn mình thành ca sĩ, văn sĩ… Bọ Lập suy nghĩ như thế nào?

NV NQL: Tôi nghĩ nếu người ta thích thì sự tìm kiếm tài năng của mình ở các lĩnh vực khác nhau là chuyện bình thường. Nhiều nhà văn, trong đó có tôi, thoạt kì thủy đâu có theo nghề văn. Nhưng nếu cố chứng tỏ mình đa tài thì thật dại dột, đó là cách nhanh nhất để hủy hoại tương lai của mình. Không phải bây giờ mới có “phong trào” đa tài như bạn nói đâu, và cũng chẳng có cái gọi là “phong trào”. Thế hệ nào cũng lắm kẻ hoang tưởng về sự đa tài của mình cả. Tôi có quen khá nhiều người cùng tuổi, họ vừa tướng tá vừa tiến sĩ giáo sư, vừa làm triết viết nhạc vừa viết văn làm thơ, viết kịch bản… nhưng cuối đời nhìn lại họ không thu nổi một cái gì vượt quá con số không. Thật đáng thương.

PV: Là một nhà văn, nhà viết kịch, biên kịch, ông nhìn nhận như thế nào về những tác phẩm văn học Việt Nam đương đại hiện nay? Sự khác biệt lớn nhất của thế hệ nhà văn như Nguyễn Quang Lập với thế hệ nhà văn trẻ hiện nay là gì?

NV NQL: Tôi không rõ ý bạn “hiện nay” là thế nào, nếu “hiện nay” là khoảng chục năm trở lại đây thì quả thật rất đáng buồn. Những nhà văn già thì vẫn sấp mặt cày bừa trên thửa ruộng cũ mèm đã hoang hóa của mình, không chịu ngước lên xem thế giới đã đổi thay như thế nào. Còn các nhà văn trẻ thì quá chuộng hình thức, ra sức tìm tòi các hình thức thể hiện mà ít chú ý gì lắm đến cuộc sống đang diễn ra như thế nào. Tôi nghĩ giữa thế hệ chúng tôi (và lớp trước nữa) với thế hệ trẻ bây giờ có lẽ có một sự khác biệt sâu sắc nhất, ấy là vị đắng và nỗi đau, khác nhau nhiều lắm.

PV: Tôi thấy bây giờ các văn, nghệ sĩ lên báo chí, truyền hình toàn nói chuyện về nghề, về tình yêu nghề, sự khổ luyện,… mà tuyệt không thấy ai nói chuyện đứng đắn, nghiêm chỉnh về đồng tiền. Không biết vấn đề này với Nguyễn Quang Lập thì như thế nào?

NV NQL: Tôi cũng thấy vậy và cũng thấy buồn cười. Như người ta vẫn nói, thiếu cái gì hay nói về cái ấy, hi hi. Có lẽ cũng nên thông cảm, chúng ta chưa quen với cái gọi là thị trường văn hóa, và cũng chưa quen ứng xử với đồng tiền. Cũng có lý do thói sĩ diện hão, một tật xấu của người Việt. Nói đến tiền người ta hay xấu hổ là vì lẽ đó.

"Tiền bạc là số 1!"

Ngoài một tâm hồn “lãng mạn”, phóng khoáng mang phong cách”X-man” thì Nguyễn Quang Lập cũng bao nhiều điều trăn trở. Trải lòng về công việc, nghề văn, nghề báo, viết kịch, về gia đình ông cũng không thoát khỏi những điều trăn trở về cuộc sống…

PV: Trong những năm gần đây, chúng ta đang quan tâm nhiều đến văn hóa của giới trẻ. Có người đã không ngần ngại chỉ ra rằng: Giới trẻ đang phải đối mặt với một cuộc xâm lăng văn hóa tạp lai. Là một nhà văn ông suy nghĩ thế nào về những nhận định này? Chúng ta cần làm gì để tránh những hậu họa?

NV NQL: Tôi nghĩ cũng không nên lo lắng quá. Thời nào thì cũng có những lo lắng về “văn hóa tạp lai” của giới trẻ nhưng rốt cuộc giới trẻ tự điều chỉnh được tuốt. Đến lượt họ khi lớn tuổi lại lo lắng cho lớp trẻ tiếp theo, hi hi. Cần thiết phải nhắc nhở giới trẻ, đừng để họ sa đà về mấy món văn hóa hoa hòe hoa sói mà ta hay gọi là văn hóa tiểu thị dân, nhưng đừng quá lo lắng. Đến một lúc nào đó, khi vốn sống và văn hóa đến độ chín thì tự khắc họ nhận ra mấy thứ mình văn hóa đua đòi thật vô bổ và ngớ ngẩn. Khi đó họ sẽ có cách tự điều chỉnh.

PV: Ông đã bao giờ từ bỏ một khoản tiền lớn để làm việc mình thích? Hay từ chối một khoản tiền lớn mà từ bỏ việc làm mình không thích chưa? Với ông, có bao giờ có sự dằn vặt giữa tiền bạc (để mưu sinh) và cái tâm (yêu nghề)?

NV NQL: Cả hai trường hợp đều chưa xảy ra. Nhưng tôi mong cả hai xảy ra với tôi một lần. Đối với tôi yêu nghề là lẽ đương nhiên, nếu không yêu nghề thì đừng hành nghề, tìm nghề khác mà làm. Thế gian có bao nhiêu nghề, tại sao cứ đeo lấy cái nghề mà mình không yêu? Vấn đề là làm sao vừa làm điều mình thích vừa có thể nhờ đó mà sống tốt, đấy là điều lắm khi làm tôi rất trăn trở.

PV: Người ta quan niệm: Chính trị, Tiền bạc (của cải, vật chất) và Văn hóa là ba thứ quyền lực có ảnh hưởng nhất đến con người, đời sống và xã hội. Với nhà văn Nguyễn Quang Lập thì như thế nào?

NV NQL: Đối với tôi tiền bạc là số 1, văn hóa là số 2. Còn chính trị chỉ là trách nhiệm công dân, mình không quan tâm không được, nó không phải sở thích của tôi.

Xin cảm ơn nhà văn Nguyễn Quang Lập về buổi trò chuyện rất thẳng thắn và thú vị này. Kính chúc ông sang một năm mới sức khỏe và gặt hái được nhiều thành công.

LÊ NHUNG (thực hiện)

(Theo báo Pháp Lý)