Kahlil Gibran, trái tim phương Đông huyền bí, bất tử (martin l. wolf)

[Akô Nô]

Kahlil Gibran, trái tim phương Đông huyền bí, bất tử



Ông không chỉ là một nhà thơ nổi tiếng của Phương Đông, mà là của cả Thế giới. Bằng một bút pháp mang tính tương phản, Gibran vừa là một nhà thơ trữ tình, người tôn vinh những giá trị tinh thần của con người vừa có tư cách tư cách của một giáo đồ, - người phẫn nộ lên án những tội lỗi của xã hội loài người. Ông là một người có đạo, đã có cống hiến sâu sắc về phương diện truyền bá giáo lý, đồng thời cũng là một “kẻ nổi loạn” đã bị rút phép thông công vì những quan điểm phi tôn giáo.

Trong các tác phẩm nổi tiếng sau này như “Nước mắt và Nụ cười” (Tears & Laughter) và “Những linh hồn nổi loạn” (Spirits Rebelious), và đặc biệt trong tác phẩm viết những năm còn trẻ “Những bí mật của trái tim” (Secrets of The Heart), Gibran đã theo đuổi cùng một phong cách quen thuộc, nghĩa là truyền đi một bản thông điệp mạnh mẽ và đẹp đẽ của một trái tim phương Đông huyền bí mà ngay từ những bước khởi đầu của sự nghiệp văn chương, người ta đã có cảm thức được một tính cách khổng lồ, một sự, trần trụi, đầy kích thích, một ma lực khủng khiếp làm nên một Gibran bất tử.

Với chất của một nhà thông thái kiểu cổ nhằm diễn đạt một thứ triết lý đời sống giản dị mà sâu sắc, vừa thích dựng lại đúng lúc một cách đáng ngạc nhiên với những vấn đề hiện tại của con người. Nhưng cũng vì những vấn đề trọng yếu mà ông quan tâm mô tả, Gibran lại khác xa với trường phái thơ ca hiện đại, các tác phẩm của ông in đậm dấu ấn của thơ trữ tình Victoria, nếu không nói là gần với Dante hoặc Goethe. Nó là sự đồng hiện của những trạng thái mạnh mẽ và dịu dàng, thích thú và khiếp đảm, vui vẻ và bi thương, giản dị và to lớn. Song tính chất đối lập tương phản như nước với lửa ấy vẫn được bậc thầy thể hiện một cách rõ ràng, không hề gặp trở ngại về mặt phong cách khi truyền đạt một cách giản dị và hiệu quả những suy nghĩ tinh tế. Phong cách của Gibran thật khó có thể so sánh, phân chia giữa thi ca và văn xuôi. Văn xuôi của ông mang vẻ đẹp và sự giàu có của ngôn ngữ thi ca với cách biểu đạt hết sức giản dị, - một sự giản dị đã trở thành đặc trưng khi Gibran viết bất kỳ thể loại nào.

Vậy mà, trong khi khai thác cách diễn đạt mềm mại của các thể Thánh Thi (Psalms), ông vẫn không tiếc lời nguyền rủa các thế lực độc đoán của giáo hội & Nhà nước ngang nhiên tước đoạt quyền con người. Phần lớn các đệ tử của Gibran đều ngạc nhiên khi ông bị lưu đày khỏi đất nước và bị rút phép thông công vì những cuộc tấn công quả cảm, không khoan nhượng ấy. Cách biểu đạt bằng nghệ thuật văn chương, vẻ đẹp bay bổng trong những trang thơ trữ tình không mảy may làm giảm nhẹ những lời cáo buộc, nhưng cũng chính cuộc ông phá sắc bén bằng văn chương ấy cũng không làm mất di chất thơ đầy vẻ thanh tao chỉ có thể viện dẫn đến một thứ ngôn ngữ âm nhạc giàu màu sắc, - của riêng ông!

Cho dù không khí của các tác phẩm xuất hiện dưới hình thức một bản tiểu sử tự thuật nhưng chúng vẫn bộc lộ rõ ràng tư cách một giáo đồ với nhỡn quan thấu suốt và một sự hiểu biết khách quan của Gibran. Nhà tiên tri này liên tục cảnh báo về cái chết và những nguy hiểm vô hình đang chụp lên thế giới này khi con người trượt trên một đường mòn khúc khuỷu của những mưu đồ, những cách nghĩ sai và những nhận thức bấp bênh. Quan niệm rõ ràng của ông không bị đơn thuần trói buộc trong sự “nhận chân” và phê phán, mà là với mục đích chân thành có tính chất xây dựng xuất phát từ niềm xác tín sâu sắc của ngừoi nghệ sỹ vào sự hoàn thiện tuyệt đối và bởi vậy mà ông đã giới thiệu cách chữa “Những vết thương đầy dục vọng của xã hội” bằng những phương pháp hết sức hợp lý. Những lời cảnh báo của ông không dẫn đến những cuộc Thánh chiến, càng không phải là những lời thuyết giáo, mà đó là những suy nghĩ hoàn thiện, rõ ràng, đầy sức mjanh. Ông chỉ suy nghĩ về CÁI ĐẸP, chứ không phải là điều xấu, và sự phê phán của ông chất nặng những nỗi đau buồn tinh tế. Song, phù trợ cho những năng lực mô tả kỳ vĩ của ông, là lối ẩn dụ đẹp & súc tích.

Về phương diện giáo lý, ông đã thể hiện rực rỡ sự hiểu biết thấu đáo về linh hồn và ý nguyện dâng hiến bền bỉ và sắc bén đến mức những yếu tố này có thể tự chúng thông đạt với thế giới bên ngoài. hàng triệu đệ tử nói bằng hàng chục thứ ngôn ngữ trên thế giới đã hấp thụ ngững tác phẩm của Gibran như một thứ Thánh kinh và việc ông bị rút phép đã củng cố thêm vị trí của ông trong văn học. Những quan điểm của ông về giáo hội có tính chất cáo buộc hơn là ngợi ca, nhưng tình yêu của ông đối với giáo lý và sự phẫn nộ với những phương cách mà giáo hội đã làm là một xác quyết, - và ông không hề nhập nhằng hoặc nguỵ biện gì về diều đó.
Cuốn sách nà những kẻ đốt nó và giói tăng lữ còn sống sẽ phải hối hận về hành vi của họ và ngay trước khi mất năm 1939, (có thể vì ông đã quá yếu không thể đấu tranh được nữa) Gibran đã trình làng bản khởi nhạc về nhà thờ không ai mong đợi, đòi phục hồi danh dự cho ông sau một cuộc lưu đày đằng đẵng. Dù thực ra tác phẩm “Đức chúa yêu quý” (“The Beloved Master”) là một sự cáo buộc không che giấu các thế lực tôn giáo và nhà nước, ông cũng không có bất cứ một lời xin lỗi nào, vì từ lâu cánh bay tinh thần của ông đã cách xa khỏi những giáo lý và lề thói lặt vặt, tầm thường.

Giáo lý của Gibran là lòng tốt, tình thân hữu, thiện tâm. Ông nói rất ít lời nhưng vẫn truyền đạt những tư tưởng lớn. Về lòng thiện tâm, ông bộc lộ:

“Tôi tụng ca quê hương và khao khát trở về nơi tôi đã sinh ra. Nhưng nếu quê hương từ chối không dành cho kẻ khất thực này một túp lều và một bát cơm, thì, từ sâu thẳm trong lòng, bài tụng ca của tôi sẽ trở thành lời tán dương, và niềm khao khát vĩnh hằng cuả tôi sẽ trở thành sự lãng quên vĩnh viễn”. Rồi: “Người anh em, xin người hãy nhớ, rằng đồng xu mà người đặt vào bàn tay khô héo cầu xin là sợi dây chuyền vàng duy nhất trói buộc trái tim nhân từ của người với trái tim thương yêu của chúa”. Và, về tình anh em: “Tình yêu mạnh hơn cái chết, cái chết mạnh hơn sự sống. Thật buồn nếu loài người chia rẽ lẫn nhau”... Ông nhấn mạnh: “Nhân tính là hồn của Tình yêu tối thượng, nhân tính nấp sau những tha hóa vô hình, che giấu sự trần trụi sau những tấm áo rách tả tơi, những giọt nước mắt lã chã rơi trên hõm má, mời gọi trẻ em bằng chất giọng xót thương. Nhưng trẻ em đang mải hát mải hát thánh ca, chúng bận mài sắc lưỡi gươm mà chẳng hề để tâm đến những lời than vãn của mẹ chúng”.

Hơi ngạc nhiên là thế giới ngày nay rất khó mang lại cảm hứng cho Gibran. Suy nghĩ của ông không có tuổi, và một Gibran đích thực hình như đã sống và trưởng thành qua nhiều thế kỷ. Ông tấn công không khoan nhượng dưới bất kỳ hình thức nào. Minh họa cho tư tưởng của ông là lời quả trách nghe thật nhức nhối trong tác phẩm “khổ hình” (The Crucified”) viết vào ngày Thứ Sáu tuần Thánh:

“Vào ngày này hàng năm, các nhà hiền triết rời những hang động tối om, các tư tưởng gia bỏ những túp lều lạnh lẽo, các tjhi sỹ thoat khỏi những lùm cây tưởng tựong của họ. Và tất cả kính cẩn hứong lên ngọn núi tĩnh lặng ấy, lắng nghe giọng của một chàng trai nói về những kẻ đã tra tấn Người, đã giết Người, rằng: “Lạy Cha, xin hãy tha thứ cho họ, vì họ không hiểu họ đang làm gì”.

Nhưng vì đêm đen tăm tối đã nuốt chửng cả giọng ca của ánh sáng, nên các triết gia, tư tưởng gia và thi sỹ lại trở về với nơi cư ngụ chật hẹc của họ, thả hồn trong những trang viết bằng giấy da dê vô nghĩa. Những ngừoi đàn bà bận bịu với những lạc thú ngày hôm ấy bỏ chiếc đệm lông chim để ngánh xem một người đàn bà rầu rĩ khác đang đứng trước giá khổ hình, lau hàng nứoc mắt lã chã dưới chân thấm máu của một bậc Chí Thánh giữa trời đất. Và khi những đôi mắt thao láo đã nuốt hết cảnh này, họ liền cười và bỏ đi. Dòng nứơc xiết sẽ cuốn đi tất cả những vật cản nó trên đường!”

*****

Gibran viết tác phẩm “Những bí mật của trái tim” lúc còn trẻ, song ông đã tỏ rõ sự hiểu biết thấu đáo và chín chắn về những gì con người đã dính líu và vấp phải, ngay từ đầu. Đó chính là thân phận, là câu hỏi “tại sao” về sự tồn tại của anh ta. Một Gibran trẻ tuổi rực rỡ và toả sáng trong từng trang tác phẩm, hết sức tinh thông trong việc sử dụng phép so sánh và chủ nghĩa biểu tượng. Cũng như vậy, sự nhậy cảm của ông khi tiếp cận với viễn cảnh vềcái chết, - vốn dĩ là chuyện của người có tuổi; tri thức của ông khi “đứng về phe nước mắt” với những “linh hồn trắng trong và khô héo” và tình cảm của ông đối với những người phải chịu đựng một hoàn cảnh tương tự, gợi mở cho ta thấy những suy nghĩ triết học khôi hài về cái chết của ông.

Nhìn chung, chiều sâu của Gibran nằm ở chính sự trong sáng tuyệt đối đối với tất cả những ai gắng tìm biết nó. Và cái lối ông đi vòng vèo trong những lĩnh vực thần bí cộng với cách suy nghĩ về tâm linh cũng chỉ nhằm diến đạt những quan niệm của ông về dương thế. Dấu ấn của triết học phương Đông trong các tác phẩm của ông đôi lúc làm cho những bộ óc phương Tây bị bối rối. Người ta có cảm giác rằng những xúc cảm được diễn đạt thẳng tuột đến nỗi phải dùng quá nhiều ngôn từ, và những nỗi day dứt cứ trơ trơ ra so với những xung động của tâm hồn ông. Người ta cũng không thể phủ nhận rằng ngay từ thời niên thiếu, trái tim và khối óc Gibran đã bị thiêu đốt bởi ý nguyện thể hiện chân thành khát vọng, nỗi ẩn ức phải chữa chạy nhiều căn bệnh mà loài người đã mắc phải. Hơn nữa, đó còn là một thông điệp bắt nguồn từ những kinh nghiệm đau thương về sự cư xử phi nhân của con người với con người, từ kỷ niệm cay đắng mà ông đã tai nghe mắt thấy, đã chiêm nghiệm về bi kịch con người.

Gibran đã mang “giáo lý” của ông tác động mạnh mẽ đến từng con tim, và nó vẫn tiếp tục làm lay động những trái tim khác. Cũng giống như âm nhạc hằng sống của Beethoven mà chính nhà soạn nhạc đã nói rằng nó: “Rung động tự trái tim và sẽ thấm đẫm trong những trái tim khác”, nhà bác học người Li Băng này, bằng chân cảm của ông, đã đi vào nơi sâu thẳm nhất trong nhận thức về linh hồn và tình cảm của chúng ta./.

Martin L. Wolf

(Tấn Phong dịch)